نگاهي به کتاب

آموزش قلب ها و اندیشه ها

آموزش وپرورش پیش دبستانی وابتدایی در ژاپن

نوشته : دکتر کاترین لوئیس

دكتر ابوالفضل بختياري  و اعظم عظيمي

日本の小学校の教育

تحصیلات اجباری در ژاپن از سن شش سالگی و از مدارس ابتدائی آغاز می شود ، اما بیش از نود درصد از کودکان ژاپنی دوره ی پیش دبستانی را پشت سر می گذارند و پژوهشگران بر این اعتقادند که این دوره متفاوت ترین و زنده ترین بخش آموزش است .

مراکز پیش دبستانی به دو بخش «هئی کوان » یعنی تمام وقت و « یوچی ان » نیمه وقت که حق  انتخاب برای حضور کودکان در هر گونه محفوظ است ، تقسیم می شود .

در این مراکز رویکردهای یکسانی در زمینه برنامه های آموزشی ونیز روش تدریس وجود دارد .

در ژاپن مراکز نگه داری از کودکان می توانند درازای هر معلم 30 کودک 3-5 ساله و د رمقطع پیش دبستانی ، 40 دانش آموز به ازای هر معلم داشته باشند .تقریبا ( 94 درصد ) از مراقبان مدارس پیش دبستانی خانم با رنج سنی زیر بیست و هفت سال می باشند و نیمی از مدیران این مراکز نیز خانم می باشند .

نکته ی قابل توجه در خصوص امکانات این واحدهای آموزشی است از جمله کلاس های بزرگ و جادار و نیز تالارهای بزرگ و زمین های بازی ، دارای تسهیلاتی نظیر اتاق آموزگاران ، وسایل بازی نظیر تاب و سرسره و .... جائی برای شن بازی بچه ها ، پیانو ، ارگ و گرامافون ، بلوک های ساختمانی ، کتب مصور و امکاناتی برای نگه داری و پروش حیوانات است .

تمامی مدارس پیش دبستانی دارای استخر شنا می باشند و ژاپنی ها بر این اعتقادند که این مدارس گل سر سبد آموزش و پروش می باشند . 99 درصد دانش آموزان دوره ی ابتدائی در ژاپن ، در مدارس ابتدائی دولتی در محل اقامت خود به صورت رایگان تحصیل می کنند .

در ژاپن بر خلاف ایالات متحده بر روی ثبات ارتباطی مجموعه «معلم – دانش آموز » اصرار وجود دارد در صورتی که در ایالات متحده آموزگاران اغلب مهارت تحسین برانگیزی برای تدریس در یک پایه دارند و می توان گفت در ژاپن این مزیت با توجه به آنچه در بالا ذکر شد وجود دارد که آموزگاران ضمن افزایش تجارب خود با توجه به جابجایی در تمام پایه ها با مشکلات و مسائل همکاران خود نیز آشنا می شوند .

در نظام آموزشی ژاپن دانش آموزان با اتکاء به پشتکار و استقامت توفیق علمی کسب می نمایند حال آنکه در ایالات متحده خلاقیت حرف اول را می زند ولی نکته قابل توجه این است که دانش آموزان ژاپنی در صحنه های بین المللی درهمان سال های نخست تحصیل رقیبان خود را کنار می زنند .

حقوق و مزایای بالا با همراه اعتبار و نفوذ قابل توجهی که برای آموزگاران در ژاپن در نظر گرفته می شود باعث می شود که معلمان با دلگرمی تا پایان بازنشته شدن در شغل خود باقی بمانند .

در خصوص چاپ و نشر کتب مقطع پیش دبستانی در ژاپن وجود دارد . همان گونه که در مورد چاپ و نشر کتب پایه های تحصیلی دیگر وجود دارد .

بنابراین می توان گفت در بسیاری از موارد نظیر نظارت وزارت آموزش و پرورش بر کتب درسی ، ساعات تدریس و اجتناب از دسته بندی دانش آموزان و .... وجود دارد .

برنامه های آموزشی پیش دبستانی : ( بازی محوری )

«فعالیت بچه های پیش دبستانی و بازیهای آزاد آنها باعث نوعی یادگیری می شود که لازمه رشد هماهنگ فیزیکی و دماغی آنها است »

در مطالعه درباره ی 15 مدرسه پیش دبستانی ، بچه های پنج ساله ، نیمی از وقت شان را صرف بازی  آزاد و نیمی دیگر را صرف فعالیت های جمعی کلاس می کنند .

منظور از بازیهای آزاد یعنی بچه ها به انتخاب فعالیت هایی مثل ( فعالیت های هنری ) ، ( آواز خواندن ، رقصیدن و نواختن ) ، (گرد همایی های نظیر نشست های کلاسی یا مدرسه ) ، ( صرف ناهار ) ، ( قصه گویی ) ( تمیز کردن ) و ( فعالیت های علمی ) می کنند .

در اینجا می توان گفت میانگین نیمی از اوقات روزانه پیش دبستانی صرف بازی می شود و هد ف اصلی از این بازیها ایجاد حس وابستگی به مدرسه و رشد روحیه مسئولیت پذیری در بچه ها به عنوان عضوی از جامعه ورابطه بین بازیهای آزادانه ورشد عقلانی مورد توجه و بررسی قرار می گیرد .

بنابراین می توان گفت بازیهای هدفمند در پیش دبستانی دو هدف زیر را دنبال می کند :

الف : پرورش و رشد ارتباطات بچه ها با یکدیگر

ب: شوق و تحمل برای یک زندگی گروهی

به این ترتیب بچه ها به صورت طبیعی ، در حین بازی ، با یکدیگر آشنا می شوند دانش آموزان به این وسیله چارچوبی برای تشکیل جامعه کلاس می شوند .

در ضمن تنها انجام بازیهای آزادانه آنان را به اهدافشان نزدیک نمی کند بلکه الفاظ به کار رفته در این میان از سوی آموزگاران بسیار موثر و قابل تحسین است .

مثلا لفظ دوستان به جای هم کلاسیها و .... وبچه ها به این ترتیب یاد می گیرند که چگونه عضو مسئول و مهربان کلاس باشند . جلسات چنین کلاسهایی این فرصت را برای بچه ها و معلم شان فراهم می آورد تا حوادث و مشکلات روز را برای یکدیگر بازگو نمایند .

به طور خلاصه می توان گفت آموزش های پیش دبستانی ژاپن ، بیشتر بر بازیهای آزاد و رشد اجتماعی بچه ها تاکید دارند تا رشد علمی آنها و این تفاوت عمده آموزش و پرورش ژاپن با آمریکا است .

اصولا در ژاپن بچه ها به مدرسه می روند تا دوستان خود را ببینند ، نه به خاطر یادگیری بنابراین باید کوشید تا همه ی بچه ها دوست پیدا کنند . در ضمن آموزگاران به رشد و تعالی همه جانبه ی کودکان اعتقاد دارند ونه به رشد و تعالی افراد هوشمند یعنی می توان گفت :

ورود به یک مدرسه ژاپنی یعنی روبه رو شدن با بسیاری از ارزش گذاریهای  واضح و شفاف .

آموز ش و پرورش ژاپن در مقطع پیش دبستانی پنج هدف اصلی را دنبال می کند .

1- درک نیازهای اولیه زندگی روزانه و کسب بینش لازم برای یک زندگی توام با شادی

2- پرورش حس محبت و اعتماد به دیگران و تقویت گرایش های مستقل و همکاری و تعاون و هوشیاری اخلاقی

3- پرورش علاقه و توجه به طبیعت و چیزهای اطراف

4- پرورش علاقه و توجه نسبت به نقش مکالمه و گفتگو در توسعه روابط و لذت بخش نمودن ارتباطات گفتاری و شنیداری

5- درک عمیق مفاهیم از طریق کسب تجارت گوناگون در جهت پرورش خلاقیت و شکوفایی استعدادها

اهداف و ارزش ها به زندگی بچه ها راه می یابند برای این منظور ، اهداف به صورت تراکت بر روی دیوارها نصب می شوند واز روی دیوارها به زندگی بچه ها راه می یابند .

بچه ها روزانه را جع به هدف ها  و نیز انعکاس آنها در پیشرفت خود بحث می کنند واین هدف ها موضوع درسی کلاسها را تشکیل می دهند مثلا اهدافی از قبیل «کمک به دیگران » و «روی هم گذاشتن نیروها » پایه ی بسیاری از دروس ریاضی ، علوم و موسیقی و هنر است .

برای مثال برای هدف روی هم گذاشت نیروها به بررسی کارهای سخت مادران می پردازند و با همکاری هم سعی می شود  یکی از کارهای مادران مثلا غذا پختن را تجربه کنند .

بنابراین می توان گفت آن چه باعث رشد و شکوفایی اجتماعی و علمی بچه ها می شود نخست ایجاد دوستی بین دانش آموزان ودوم : مشارکت بچه ها در جریان شکل گیری ضوابط مدرسه و سوم احساس مسئولیت و بسط آن در قبال دیگران و وقت قابل توجهی است که در مدارس ژاپنی حرف فعالیت های غیر درسی می شود ، می باشد .

در پایه های اول و دوم نیز علاوه بر موارد فوق مفاد اخلاقی باز هم مورد توجه بیشتر قرار می گیرد و تشویق بچه ها برای دوستی ورفاقت که می تواند پایه گذار جامعه ی شاد باشد و نیز پافشاری و سماجت به معنای این که تا جائی که می توانیم در انجام کاری که به ما سپرده نشده است سعی و تلاش نمائیم .

دوره ی عمومی تحصیلات ابتدائی در ژاپن که عاملی موثر در توفیقات آن کشور است ، چون دراین دروه بیشتر وقت صرف پیشرفت ورشد جامع دانش آموزان می شود و دروسی مشتمل بر مطالعات اجتماعی ، زبان ژاپنی و .... به کودکان آموخته می شود .

زبان ژاپنی ، مطالعات اجتماعی ، ریاضیات ، علوم ، مطالعات محیط زندگی ، موسیقی ، هنر ، اقتصاد خانه و ورزش و آموزش اخلاقی موارد درسی عمومی مقطع ابتدائی را تشکیل می دهند که در تدریس و یادگیری همه موارد فوق در اصل دوستی و رفاقت و کار دسته جمعی مد نظر قرار دارد .

دراین میان نقش والدین نیز غیر قابل انکار است و سخت گیری آموزگاران در برابر والدین نیز مثال زدنی است .

والدین می توانند هر 4 تا 6 هفته یک بار در کلاس فرزندان خود قرار گرفته و نحوه آموزش و پیشرفت آنها را از نزدیک مشاهده نمایند ولی والدین داوطلب برای  همکاری در مشاغل مختلف مدرسه به دلیل جلوگیری از بروز زمینه های تبعیض بین بچه ها وجود ندارد بنابراین والدین در حین حال که از نزدیک در جریان مراحل مختلف تحصیلی فرزندانشان قرار دارند نمی توانند تهدیدی برای استقلال کودکان محسوب شوند ودر این میان صبر و شکیبایی آموزگاران قابل تقدیر است .

در کلاس درس آموزگاران غالبا بچه ها را به گروه ها تقسیم می کنند که در بین آنها تناقض ها ی آشکار شخصیتی ( برای مثال بچه های حواس پرت و خجالتی در کنار بقیه)  به چشم می خورد و مدرسه را به صورت خانواده ای توصیف می کنند که باید برای آرامش و آسایش و راحتی هم کوشش نمایند .

 به این ترتیب ارتباط های میان بچه ها با روو می شود و حس تعلق خاطر و کمک رسانی بچه ها به یکدیگر در جهت شناخت ویژگی هایشان از هم افزایش می یابد و همه ی دانش آموزان به طور روز مره از فرصت هایی برخوردار می شوند تا روی خود به عنوان یک شهروند خوب و مسئولیت شناس حساب کنند .

به همین دلیل در شکل گیری قوانین و ارزش هایی که بر زندگی کلاسی شان تاثیر دارد نقش ایفا می کنند .

به این ترتیب بچه ها اغلب نسبت به رفتار خود می اندیشند و در مورد چگونگی ارتباط آن با پاره ای از ارزش ها ، از قبیل مهربانی و احساس مسئولیت اظهار نظر می کنند و این رویه در ادامه باعث تثبیت رفتار « خود – انتقادی » آن ها می شود .

به طور خلاصه می توان گفت حتی دانش آموزان در بهبود ناهنجاری های رفتاری هم کلاسیهای خود و سرو سامان دادن به رفتار آنها نقش مهمی را ایفا می کنند زیرا این بچه ها هستند که قوانین و ضوابط کلاس درس را شکل می دهند ودر مقابل اجرای آن احساس تعهد دارند و به این ترتیب به برقراری نظم و ترتیب و نهادینه شدن آن در دراز مدت نقش مهمی را دارند .

در خصوص یادگیری مفاهیم علمی نیز وضع به همین منوال است یعنی آموزگاران ژاپنی برای درک بهتر یک مفهوم از دادن پاسخ مستقیم به پرسش های بچه ها و د رعین حال استقبال از عقاید و نظرات بچه ها موجب احساس مشترک کودکان در کلاس درس می شوند و دراین میان بچه ها نظرات یکدیگر را می شنوند ود رمقابل آن عکس العمل نشان می دهند برای یکدیگر کف می زنند و به شاگردانی که مشکل داشته اند توضیح می د هند به این ترتیب شاگردان یک کلاس به خوبی یکدیگر را می شناسند و برای هم ارزش قائل اند و به یکدیگر کمک می کنند و در سایه مهربانی به هم کمک به یکدیگر ونیز روی هم قرار دادن انرژی هایشان ، محیط امنی با احترام و آموزش به وجود می آورند .

راز توفیق تجاری ژاپنی ها به نظر اهداف ومنابع بلند مدت و نه سود دهی کوتاه مدت است . البته راجع به نظام آموزشی ژاپن نیز ضمن فرضی محتمل است که خود حکایت از دقت ایشان به نهادی شدن ارزش ها و ضوابط در بچه ها دارد تا رفع فوری نیازهایشان .لذا به جای اهمیت دادن به نمرات امتحانی سال بعد به پرورش نو آموزانی مسئول توجه دارند که مقید و وظیفه شناس باشند .

در این مدارس همواره سعی می شود به جای تحریک بچه ها به رقابت با یکدیگر اندیشه نقادی از خود و نیز حس داشتن هدف مشترک را د رمیان همه آنها به وجود آورند .

همه دانش آموزان می توانند حلاوت دیدن این مساله را که چگونه آراء شان راهنمای آنان است ویا موجب شادکامی و راحتی هم کلاسی هایشان می شود ، احساس کنند ، لذت هایی که به مراتب از تشویق کردن افراد و یا گوشزد کردن وظایف شان ماندگار تر است .

در چنین برنامه های آموزشی تدریس ، ضرورتا به رشد و توسعه جنبه های اخلاقی ، اجتماعی ونیز عقلانی بچه ها توجه دارد و به همین دلیل برای پرورش کودکان در این سه بخش ، هر جنبه از تدریس باید به طور سنجیده ای سازمان دهی شود و در نهایت چنین برنامه علمی موجب افزایش همکاری در بین دانش آموزان و توجه حقیقی آنهابه علم ، تعهد شخصی  در برابر صداقت علمی و به علاوه موجب خبرگی ایشان در برداشت های کلی از مقوله علم شود .

در پایان باید این را هم اضافه کنم که ما دوست داریم همه چیز را از اول داشته باشیم از اول استوار نمائیم واز اول پی ریزی نمائیم بنابراین باید از کلاس اول و پیش دبستانی شروع نمائیم .

چون اینجا یعنی همین کلاسهای پایه  اولین سکوی پرتاب و پرش به جهان است . باغ از همین جا به بار می نشیند بنابراین باید پایه ی یک نظام تربیتی و آموزشی درست و منطقی را در کلاس اول جستجو کرد .

 

 

منبع:

کاترین لویس۱۹۹۵.آموزش قلب ها واندیش ها:آموزش وپرورش پیش دبستانی وابتدایی در ژاپن. ترجمه حسین افشین منش و شیده ایلبگی طاهر.تهران:انتشارات سازوکار چاپ سوم۱۳۸۷